Hệ thống phân phối thực phẩm hiện đại sẽ do người tiêu dùng quyết định
Người viết: admin - Ngày viết: Friday, Apr 24, 2020 | 13:05 - Lượt xem: 340
Tốc độ thay đổi trong ngành công nghiệp thực phẩm toàn cầu sẽ tăng tốc, đòi hỏi thay đổi đồng thời trong cấu trúc và hoạt động của Hệ thống phân phối thực phẩm (Food Distribution system = Hệ thống phân phối thực phẩm, gọi tắt là FDS).
Hàng trăm ngàn năm trước, ở thời kỳ đồ đá, con người thời đồ đá có hệ thống phân phối thực phẩm cơ bản nhất : họ săn bắt thú rừng để lấy thịt; quét sạch rừng để lấy quả, rễ và hạt; và sau đó mang chúng trở lại hang động của họ để gia đình tiêu thụ. Điều này có vẻ đủ đơn giản cho những người săn bắn hái lượm, nhưng nếu họ không tìm được thức ăn, gia đình sẽ chết đói.
Trong thời hiện đại, hệ thống phân phối thực phẩm đã trở nên phức tạp hơn. Các hệ thống “lý tưởng” phải tuân thủ các yêu cầu của người tiêu dùng, xã hội, chính phủ và thương mại để đảm bảo rằng họ có thể cung cấp thực phẩm đảm bảo, an toàn, ngon miệng, giá cả phải chăng cho mọi thành viên trong xã hội một cách hiệu quả, có trách nhiệm với môi trường (ví dụ, với chất thải tối thiểu và tác động carbon thấp) theo nhu cầu từ các ngày bình thường trong tuần đến các dịp cao điểm (ví dụ: các lễ hội như Tết Nguyên đán) và mang lại lợi nhuận tài chính dài hạn cho những người tham gia thương mại. Bất chấp nạn đói, sự khắc nghiệt của khí hậu và tình trạng sản xuất thực phẩm không lường trước được (ví dụ, dịch tả lợn Châu Phi và tác động của nó đối với nguồn cung cấp thịt ở Châu Á), hệ thống phân phối thực phẩm của địa phương và toàn cầu tiếp tục cho thấy khả năng phục hồi đáng kể. Khả năng phục hồi, vì khả năng phản ứng nhanh với những khó khăn và khả năng thích ứng trong việc đáp ứng và thậm chí dự đoán các yêu cầu thay đổi liên tục của cả người tiêu dùng và xã hội đối với thực phẩm là những yêu cầu nghiêm ngặt của hệ thống phân phối thực phẩm hiện đại.
Các con đường phát triển của hệ thống phân phối thực phẩm được thúc đẩy bởi tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Các xã hội nông thôn quy mô nhỏ thể hiện mức độ tự cung cấp lương thực tương đối cao, nhưng với việc thương mại hóa nông nghiệp, chuyên môn hóa việc tăng chức năng và trao đổi thực phẩm thành thương mại chính thức. Ở bất kỳ thời điểm nào, tăng trưởng kinh tế luôn đẩy nhanh quá trình đô thị hóa, điều này có tác động sâu sắc đến sự phát triển của hệ thống phân phối thực phẩm. Khi dân số toàn cầu tăng từ 7,8 tỷ (2020) lên gần 10 tỷ, tầm quan trọng của các thành phố siêu lớn sẽ tăng lên. Đến năm 2050, 600 thành phố (một số quốc gia có cùng quy mô dân số như các quốc gia có quy mô trung bình) sẽ có từ 20 đến 40 triệu người tiêu dùng. Nhiều thành phố trong số này sẽ ở Châu Á và sẽ gây áp lực hàng ngày cho các nhà phân phối thực phẩm. Hệ thống phân phối thực phẩm phải cung cấp nguồn thực phẩm kịp thời để đáp ứng nhu cầu và mong muốn của người tiêu dùng ở mọi lứa tuổi và mức thu nhập khác nhau. Thị trường truyền thống sẽ biến mất nếu họ không đáp ứng với yêu cầu thay đổi của người tiêu dùng.
Ở Châu Á, lĩnh vực siêu thị tạp hóa sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ ở các nền kinh tế mới nổi, nhưng theo thời gian, sẽ được thay thế bởi các tuyến cung cấp mới hơn đến người tiêu dùng. Các mô hình phân phối giao hàng tận nhà trực tiếp đang phát triển rất nhanh ở Trung Quốc là những trường hợp điển hình, được minh họa bằng sự gia tăng nhanh chóng của Tmall (Alibaba) và JD.com (thuộc sở hữu của Tencent). Thách thức đối với các doanh nhân trong hệ thống phân phối thực phẩm là sẵn sàng và có thể nắm bắt công nghệ đột phá khi tiềm năng của nó trở nên rõ ràng.
Khi các quốc gia tiến bộ về kinh tế, các doanh nghiệp trong chuỗi thực phẩm có xu hướng ngày càng ít đi và chuỗi cung ứng thể hiện mức độ hội nhập lớn hơn. Thực phẩm tươi cho ta thấy các ví dụ: các nhà sản xuất chăn nuôi và rau tăng quy mô và tìm kiếm mối quan hệ với các khách hàng lớn (siêu thị, chuỗi nhà hàng, nhà chế biến thịt), những người có mối liên hệ chặt chẽ với người tiêu dùng thành thị. Điều này có thể đặt ra những thách thức cho các nhà sản xuất quy mô nhỏ, những người có thể chọn tập trung vào các thị trường rất địa phương hoặc các thị trấn lân cận nơi họ có thể xây dựng thương hiệu khác biệt như “ nông dân truyền thống, địa phương” và bán sản phẩm của họ thông qua các thị trường của người nông dân đã được tân trang.
Trong lịch sử, khi thương mại quốc tế về thực phẩm mở rộng, người tiêu dùng ở thành thị có xu hướng mất liên lạc với (và không quan tâm đến) nơi thực phẩm của họ được sản xuất ngoài các siêu thị “vô danh” hay các cửa hàng địa phương. Tuy nhiên, các vụ bê bối về an toàn thực phẩm không thường xuyên (ví dụ như thảm kịch melamine năm 2008 ở Trung Quốc) và sự thất bại về tính toàn vẹn của chuỗi thực phẩm (ví dụ, ở Châu Âu khi thịt ngựa được bán dưới dạng thịt bò) đã làm xói mòn niềm tin vào những người tham gia ngành thực phẩm (đặc biệt là các công ty thực phẩm lớn hay còn gọi là Ông lớn về thực phẩm). Do đó, người tiêu dùng trên toàn thế giới ngày càng quan tâm đến việc ai sản xuất thực phẩm của họ và làm thế nào, nguyên liệu đến từ đâu, cách thức tiếp cận và tác động của nó đến môi trường (ví dụ, dấu vết di chuyển của carbon), nông dân và các doanh nghiệp thực phẩm khác, và nền kinh tế địa phương. Hệ thống phân phối thực phẩm hiện đại bây giờ phải cung cấp thông tin có thể truy xuất, minh bạch hơn nhiều trên các kênh mà thực phẩm chuyển đến người tiêu dùng cuối cùng. Điều này nhấn mạnh một yêu cầu quan trọng của hệ thống phân phối thực phẩm: họ phải tạo được niềm tin giữa người tiêu dùng và tất cả những người tham gia hệ thống thực phẩm khác.
Thật dễ dàng để tận dụng chức năng của hệ thống phân phối thực phẩm hiện đại. Trong hoàn cảnh bình thường và ở hầu hết các quốc gia, thực phẩm luôn có sẵn. Mua nó có thể là một vấn đề đối với những người có thu nhập không đủ, nhưng hầu hết các hộ gia đình ít nhất có thể có được, cho đến khi có vấn đề. Sau đó, tất cả mọi người, từ người tiêu dùng, phương tiện truyền thông, và ngành công nghiệp thực phẩm cho đến chính phủ, trở nên cực kỳ quan tâm. Mối quan hệ của chúng ta với thực phẩm là sống còn: không có thực phẩm, chúng ta chết đói. Một trong những chức năng điều tiết quan trọng nhất của chính phủ là đảm bảo rằng công dân được đáp ứng nhu cầu ăn uống đầy đủ và an toàn. Trong hệ thống phân phối thực phẩm hiện đại, người tham gia hiểu được vai trò của cả khu vực tư nhân và công cộng phải đảm bảo thực phẩm an toàn và những gì ghi trên nhãn là những gì thực sự có trong bao gói. Gian lận thực phẩm là một vấn đề đáng lo ngại trên toàn thế giới và gian lận về thực phẩm không an toàn có thể là một kẻ phá hủy niềm tin rất lớn trong bất kỳ hệ thống phân phối thực phẩm nào.
Các tổ chức công và tư nhân có trách nhiệm chung để đảm bảo rằng hệ thống phân phối thực phẩm có tính toàn vẹn cao nhất. Các vấn đề của hệ thống thực phẩm trong một quốc gia có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe cộng đồng và phá hủy niềm tin của người tiêu dùng đối với các thương hiệu đã được xây dựng trong nhiều năm. Điều đó đã khiến ngành công nghiệp thực phẩm tăng cường các sáng kiến để cải thiện các tiêu chuẩn chung trong hệ thống phân phối thực phẩm. Việc sử dụng Hệ thống phân tích mối nguy và kiểm soát điểm tới hạn (HACCP) đã được các công ty công nghiệp thực phẩm hàng đầu áp dụng vào những năm 60, và bây giờ công nghệ blockchain (dữ liệu khối chuỗi) ngày càng được coi là một “công cụ xây dựng niềm tin” toàn cầu quan trọng. Ví dụ: một ứng dụng di động sử dụng nền tảng truy xuất nguồn gốc “Farmer Connect” do IBM Blockchain cung cấp đã được ra mắt vào tháng 1 năm 2020, cho phép người tiêu dùng theo dõi hạt cà phê đến tận điểm thu hoạch bằng cách quét Mã phản hồi nhanh (mã QR) trên cốc hoặc bao gói bằng bản đồ tương tác.
Người tiêu dùng hiện đại trên khắp thế giới hiểu biết về công nghệ và ngày càng đòi hỏi cao về các sản phẩm và dịch vụ thực phẩm. Điều này đòi hỏi một “hệ thống phân phối thực phẩm lấy người tiêu dùng làm trung tâm” có thể thay đổi khi khách hàng thay đổi, đồng thời đảm bảo rằng các hoạt động của hệ thống phân phối thực phẩm đáp ứng với các mối quan tâm của xã hội (khí thải carbon, chất thải thực phẩm, bao bì có thể tái chế, xử lý của người nông dân và động vật, v.v…). Trong một vài thập kỷ ngắn ngủi, những tiến bộ công nghệ thông tin đã thay đổi giao tiếp giữa các thành viên trong hệ thống phân phối thực phẩm, bao gồm cả người tiêu dùng. Các tác nhân trong hệ thống phân phối thực phẩm được kết nối theo chiều dọc và chiều ngang thông qua công nghệ thông tin, củng cố quan niệm rằng hệ thống phân phối thực phẩm là mạng động chứ không phải chuỗi tuyến tính (Hình 1).
Hình 1. Sơ đồ của hệ thống phân phối thực phẩm hiện đại với các ví dụ về liên kết công nghệ để cải thiện khả năng hiển thị và truy xuất nguồn gốc của sản phẩm và tăng năng suất của hệ thống phân phối thực phẩm.
Công nghệ của thế kỷ 21 đang làm thay đổi hiệu quả của hệ thống phân phối thực phẩm hiện đại và khả năng ứng dụng tương ứng của nó ở các thị trường mới nổi như ở các nước phát triển. Một sự thật gây sốc là một phần ba nguồn cung cấp thực phẩm trên thế giới bị lãng phí trước khi được tiêu thụ. Đặc biệt ở các thị trường mới nổi, cơ sở hạ tầng phân phối thực phẩm không đầy đủ chịu trách nhiệm cho phần lớn chất thải (ví dụ: lưu trữ và vận chuyển chuỗi cung ứng nông sản và bán buôn kém). Điều này phải được giải quyết. Tuy nhiên, sự kết hợp của các cơ sở hạ tầng được cải thiện, quản lý tốt hơn và sử dụng công nghệ để cung cấp thông tin theo thời gian thực về tính sẵn có và chất lượng sản phẩm mang đến cơ hội chuyển đổi năng suất trong hệ thống phân phối thực phẩm hiện đại trên toàn cầu.
Một điều chắc chắn: tốc độ thay đổi trong ngành thực phẩm toàn cầu sẽ tăng lên, đòi hỏi phải thay đổi đồng thời trong cấu trúc và hoạt động của hệ thống phân phối thực phẩm. Người tiêu dùng muốn mua một loạt thực phẩm ngày càng tăng bất cứ khi nào và bất cứ nơi nào họ muốn. Phân phối thực phẩm đa kênh đang nổi lên trên toàn cầu, không chỉ ở Châu Á. Người tiêu dùng có thể mua thực phẩm trực tuyến hoặc trong các cửa hàng truyền thống và siêu thị/đại siêu thị, mua thực phẩm trực tiếp từ các nhà sản xuất qua Internet, ăn xa nhà hoặc giao bữa ăn tại nhà hàng qua xe máy và robot, mua các bữa ăn làm sẵn đã được xử lý bằng lò vi sóng và trên bàn ăn gia đình trong nháy mắt, mua các món ăn từ nơi các nguyên liệu thực phẩm tươi sống được chuẩn bị ở nơi khác nhưng nấu ở nhà, hoặc ăn các bữa ăn trên đường hoặc đồ ăn nhẹ từ máy bán hàng tự động. Những phương pháp này cung cấp các sản phẩm đáp ứng nhu cầu ăn kiêng rất cụ thể (ví dụ: thực phẩm không gây dị ứng). Phạm vi tùy chọn tăng trưởng nhanh sẽ mang lại sự phức tạp hơn cho hệ thống phân phối thực phẩm hiện đại cùng với cơ hội mở rộng cho các cá nhân và doanh nghiệp tham gia vào chúng.
Lê Thành Kông – theo APO
